Ký gửi cà phê: Nông dân sống chung với lũ

Thị trường giao dịch cà phê gửi kho có những nguyên tắc bất thành văn mà mọi người đều ngầm hiểu với nhau: gửi kho không có hợp đồng gửi kho (chỉ có biên nhận hàng gửi kho), thường xảy ra tranh chấp, người nhận xù hàng thì người gửi hàng luôn bị thua thiệt.
Hàng gửi kho không phải trả phí lưu kho, hao hụt cho doanh nghiệp (các chi phí này được doanh nghiệp hạch toán một cách vô hình vào quá trình kiểm hàng xác định chất lượng trước khi nhập vào kho).
Hàng gửi kho không được rút hàng ra bán nơi khác, nếu rút hàng ra thì sẽ bị tính phí lưu kho, hao hụt lưu kho, chi phí bốc xếp, chất cây (pallet) … dẫn đến người gửi kho tính toán nếu rút hàng bán chỗ khác cũng không có lợi, mặc dù có thể bị ép giá bán thấp hơn giá thị trường 100 đến 200 đồng/kg (giới kinh doanh cà phê gọi là một hay hai giá). Hoặc hàng đã bị ngân hàng niêp phong quản lý vì doanh nghiệp đã thế chấp lô hàng đó.
Hàng gửi kho không có bảo hiểm, không có bên chứng nhận chất lượng độc lập, dẫn đến không minh bạch về chất lượng, số lượng.
Doanh nghiệp được toàn quyền quyết định lô hàng gửi kho (bán, thế chấp vay vốn ngân hàng). Do vậy, tuy nói là cà phê gửi kho nhưng một khi nông dân gửi cho đại lý, hay đại lý gửi cho công ty, dù chưa chốt giá, thì theo tập quán hiện nay, lô hàng gửi đó đã thuộc về người nhận gửi, họ có quyền bán, thế chấp... miễn sao có đủ tiền trả cho người gửi khi họ chốt giá.
Cà phê gửi kho có thế chấp vay vốn được không?
Thực tế thì một doanh nghiệp (đại lý) ở cấp địa phương thì vốn kinh doanh không lớn (10 tỉ đồng trở xuống, tương đương 200 tấn cà phê theo giá cà phê tính tại thời điểm hiện nay), mà mặt hàng cà phê giá trị lớn nên việc rủi ro mất tính thanh khoản của đại lý hay doanh nghiệp thường xuyên xảy ra.
Trong quá trình giao dịch cà phê gửi kho, người gửi kho đã tạo vốn cho doanh nghiệp (đại lý). Doanh nghiệp lấy hàng trong kho thế chấp ngân hàng vay vốn kinh doanh với lãi suất của ngân hàng và về cho nông dân hay đại lý ứng tiền (thường 70% giá trị lô hàng) theo lãi suất chợ đen, cao hơn lãi ngân hàng khá nhiều.
Hay nói cách khác, đại lý tạo vốn từ nguồn cà phê gửi của nông dân và doanh nghiệp sau đó cũng làm tương tự.
Nhưng khi có biến động giá trên thị trường cà phê như khi giá lên doanh nghiệp (đại lý) cũng chết mà giá xuống cũng chết. Giá lên thì bà con nông dân thi nhau chốt giá lấy tiền, mà xoay tiền tại một thời điểm đối với doanh nghiệp nhỏ thì đồng vốn xoay vòng rất hạn chế dẫn đến mất tính thanh khoản, có thể vỡ nợ.
Khi giá xuống tới mức chặn lỗ (stop loss), ngân hàng phát mãi lô hàng doanh nghiệp đã cầm cố thu hồi nợ, lúc đó nông dân chốt giá thì doanh nghiệp hay đại lý không có tiền trả cho dân. Cũng dẫn tới vỡ nợ, xù nợ.
Hạn chế rủi ro bằng cách nào?
Từ năm 2008, Trung tâm giao dịch cà phê Buôn Ma Thuột ra đời đã cung cấp các dịch vụ, quản lý kho hàng, kiểm định chất lượng độc lập, tín dụng cho nông dân, đại lý gửi cà phê, để hạn chế rủi ro khi giao dịch cà phê gửi kho. Nhưng kế quả không như mong muốn của cơ quan quản lý nhà nước.
Theo tôi có những lý do sau:
1. Nông dân đã quen với cách giao dịch gửi kho hiện tại, ngại thay đổi.
2. Công tác tuyên truyền về các dịch vụ và lợi ích giao dịch còn hạn chế.
3. Kho hàng chỉ nằm tại Thành phố Buôn Ma Thuột, không thuận tiện cho nông dân các vùng xa khi giao dịch.
Vậy để an toàn hơn cho nông dân gửi kho thì khi giao dịch gửi kho với doanh nghiệp (đại lý) người gửi cần lưu ý các vấn đề sau:
a. Phải có hợp đồng gửi kho giữa chủ kho và người gửi, trong hợp đồng có thể hiện các nội dung sau:
+ Thời gian gửi kho (thông thường cà phê không được lưu kho quá 12 tháng, sẽ ảnh hưởng đến chất lượng lô hàng)
+ Chủng loại và quy cách: Loại hàng (cà phê xô, thành phẩm); Tiêu chuẩn của từng loại hàng; Số lượng từng loại hàng.
+ Các chi phí người gửi kho phải trả: Chi phí lưu kho (tấn/tháng); Hao hụt lưu kho; Bốc xếp – chất cây; Bảo hiểm (nếu có).
b. Gửi kho ở nhiều doanh nghiệp (đại lý) khác nhau trên địa phương của mình cư trú, tránh bỏ hết các quả trứng vào một rổ.
c. Cập nhật thông tin liên tục (thị trường, doanh nghiệp (đại lý) và tìm hiểu thêm thông tin).
d. Tìm hiểu cách giao dịch tại Trung tâm Giao dịch cà phê Buôn Ma Thuột, nên so sánh lợi ích của các phương thức giao dịch với nhau, đặc biệt lưu ý các điểm là kiểm định, lưu kho, cho vay và chi phí gửi.
                                                                                                                                                                        T.C (TBKTSG Online)